W Nostalgicznej Niedzieli przybliżamy Wam klasyczne produkcje kinowe i telewizyjne z ubiegłych dekad. W tym tygodniu postaramy się wyselekcjonować trzy najlepsze ekranizacje prozy słynnej angielskiej sentymentalistki – Jane Austen.
Choć XIX-wieczna autorka ma w dorobku zaledwie sześć ukończonych powieści, jej twórczość pozostaje przedmiotem niesłabnącego zainteresowania adaptatorów pochodzących z każdego medium. Przede wszystkim, obok komiksów, sztuk teatralnych i słuchowisk radiowych, dzieła sygnowane nazwiskiem Austen nieustannie odnajdują drogę na złoty i srebrny ekran. Niektóre przekłady korzystają z materiału źródłowego jedynie wybiórczo, zderzając austenowskie archetypy z problemami współczesnego romantyzmu („Dziennik Bridget Jones”). Inne eksplorują oryginalne treści na gruntach odległych scenografii i kultur (chociażby bollywoodzka „Duma i uprzedzenie”), a czasem skutkują nieoczekiwanymi i raczej dość marnymi krzyżówkami gatunkowymi w rodzaju „Duma i uprzedzenie, i zombie”. Jeszcze inne podejmują udramatycznioną wersję biografii samej prozatorki, umieszczając ją w fabułach rodem z jej własnej bibliografii. Wobec tak bogatego katalogu mniej lub bardziej eksploatacyjnych reinterpretacji, prezentujemy Wam trzy esencjonalne produkcje tłumaczące świat Jane Austen na język kina. Filmy, którym w największym stopniu udało się zrozumieć i przekazać bogactwo żyjące za postaciami charyzmatycznych bohaterek autorki oraz nieprzemijający romantyzm kryjący się w każdym zakamarku jej powieści.
3. Emma (1996)
Jednym z centralnych motywów w twórczości Jane Austen jest krytyka archaicznej obyczajowości i wyzutych z emocji konwenansów schyłku XVIII i początku XIX wieku. Postacie autorki nierzadko stają się więźniami własnej rzeczywistości, przytłoczone emocjami, powinnościami i etycznymi normami epoki. Motywacja ich działań, nieraz irracjonalnych oraz na pierwszy rzut oka – nieco frustrujących, często stroni od bezpośredniej ekspozycji w dialogach. Z tego też powodu, by uniknąć zgubienia wsparcia i zrozumienia widza (jak w niektórych ze słabszych ekranizacji dla stacji BBC), umiejętność aktora do skonstruowania wizerunku o określonej głębi psychologicznej jest w formie filmowej opartej na powieści Austen szczególnie istotne. „Emma" z 1996 roku, z Gwyneth Paltrow w roli głównej, jest być może najlepszym przykładem istnienia takiej właśnie zależności. Decyzje protagonistki, egocentrycznej swatki-manipulantki z kompleksem klasowej poprawności, są przy tym najskuteczniejszym testem zdolności aktorskich Paltrow. Mimo snobizmu i niewłaściwych decyzji, jej Emma Woodhouse pozostaje bowiem w ścisłym sercu filmu w reżyserii Douglasa McGratha, nigdy nie nadwyrężając sympatii widza. Jej zagubienie wobec własnych uczuć i emocji ewokuje przy tym zderzenie ciasnego gorsetu poprawności i racjonalizmu z post-oświeceniowym romantyzmym, stając się przy tym najewidentniejszym świadectwem rzeczywistości, w której tworzyła Jane Austen.
2. Rozważna i romantyczna (1995)
Obsypany nagrodami, w tym Oscarem dla scenarzystki i jednocześnie odtwórczyni główej roli – Emmy Thompson, film reżysera Anga Lee („Tajemnica Brokeback Mountain”, „Życie Pi”) jest popularnie uważany za najlepszą ekranizację prozy Jane Austen. Obok jednolicie gwiazdorskiej obsady (Hugh Grant, Alan Rickman, Kate Winslet, Hugh Laurie), iskrzących energią dialogów, ciepłej atmosfery i niezwykle wysokiej jakości produkcji, szczególny sukces „Rozważnej i romantycznej” leży w wyraźnie nacechowanym ironią podejściu do tematów klasowej rozbieżności, tradycji, seksualności i małżeństwa. Co więcej – ironią ponadczasową, bo nieograniczoną do snobistycznej XVIII-wiecznej Anglii, a rezonującą w dużej mierze również we współczesnym klimacie społecznym. Film Lee jest przy tym niewątpliwie najzabawniejszą, a jednocześnie najbardziej precyzyjną i elegancką dekonstrukcją mikrokosmosu zawiłej socjologii świata Jane Austen.
1. Duma i uprzedzenie (2005)
Film Joe Wrighta („Pokuta”, „Anna Karenina”) z Keirą Knightley w roli Elizabeth Bennet to wybór być może dość nieoczywisty, zwłaszcza w zderzeniu z opisaną powyżej „Rozważną i romantyczną”. A jednak, „Duma i uprzedzenie”, wspaniale zagrana i wyreżyserowana, jest na swój sposób idealnym podsumowaniem emocjonalnej sfery dorobku angielskiej autorki. W opozycji do niemal wszystkich swoich bohaterek, sama Jane Austen nigdy nie wyszła za mąż i podczas gdy jej rozterkom miłosnym poświęcono stosowną ilość biografii i opracowań oraz narracji filmowych (chociażby „Zakochana Jane” z Anne Hathaway w roli głównej), to właśnie „Duma i uprzedzenie” Wrighta najskuteczniej, choć oczywiście niebezpośrednio, oddała melancholię, romantyzm i uczucia stojące za marzycielską twórczością autorki. Opowiadając o miłości, funkcjonującej wobec frustracji, rozpaczy i małostkowości, jak impresjonistyczne pociągnięcie pędzla na płótnie realisty, „Duma i uprzedzenie” radzi sobie najlepiej z tym co niewypowiedziane. Tam, gdzie inne ekranizacje Austen deklarowałyby uczucia w długich wymianach dialogowych i krótkich tęsknych spojrzeniach, film inscenizuje ekspresję i reakcje z niezwykłą nadawczą wrażliwością i uwagą. „Duma i uprzedzenie” pozwala sobie na pewne treściowe odstępstwa względem powieści, ale zyskuje na tym znacznie więcej niż niejedna adaptacja. Wright komponuje narrację bezsłownych, choć niezwykle lirycznych wymian spojrzeń, długich jazd kamery wypełniających przestrzenie scenografii tęskną i poetycką dynamiką, pełną ujęć odnajdujących niezwykłą energię w malowniczych planach angielskiej prowincji i w końcu – zawieszając kamerę na pojedynczym skradzionym dotyku – narrację, operującą na czystych, niewerbalnych uczuciach.
Jeśli chodzi o fizyczne nośniki to „Emma” z 1996 roku i „Duma i uprzedzenie” z 2005 roku trafiły w Polsce wyłącznie na DVD, ale film „Rozważna i romantyczna” znajdziecie w naszym kraju na nośniku Blu-ray, który trafił do sprzedaży w 2013 roku nakładem dystrybutora Imperial Cine Pix. Wydania na niebieskim krążku z filmami „Emma” i „Duma i uprzedzenie” dostępne są natomiast bez problemu między innymi na brytyjskim rynku – w żadnym z nich nie znajdziemy jednak polskiej wersji językowej. Polską wersję w postaci napisów posiada jedynie brytyjskie wydanie z filmem „Rozważna i romantyczna”.
źródło: zdj. Imperial Cine Pix / Focus Features