Filmoskop
Najnowsza część przygód Jamesa Bonda – „Nie czas umierać” – w końcu po licznych opóźnieniach zawitała do kin. Z tej okazji będziemy aż do premiery krążków 4K UHD, Blu-ray i DVD z pożegnalną odsłoną z Danielem Craigiem publikować artykuły o jednej z najdłużej realizowanych serii w historii X muzy. Portal Filmożercy od początku swego istnienia postawił sobie za cel popularyzowanie wydań filmów i soundtracków na płytach, ze szczególnym uwzględnieniem prężnego segmentu kolekcjonerskiego. Zatem otwieramy cykl „James Bond jest wieczny” od naszym zdaniem najciekawszych, solidnie przygotowanych edycji na różnych nośnikach fizycznych, cieszących się dużym uznaniem wśród fanów agenta 007, koncentrując się przede wszystkim na tych z polską wersją językową. Będzie nostalgicznie i wspominkowo, ale też zgodnie z obowiązującymi trendami.
001. Wydania VHS
Zaczynamy od kaset video, które mają niepodważalne zasługi w edukacji filmowej pokolenia wychowanego i dorastającego w latach 80. i 90. ubiegłego wieku.
W czasach PRL-u w kinach były wyświetlane dwa „Bondy”: „Żyj i pozwól umrzeć” (1973) i „Moonraker” (1979). Komunistyczna cenzura dopuściła do rozpowszechniania tylko te produkcje z Rogerem Moore’em, bo w ich fabułach nie było odniesień do rywalizacji Zachodu ze Związkiem Radzieckim. W poznawaniu reszty filmów o agencie Jej Królewskiej Mości nieocenione okazały się taśmy VHS, wpierw pirackie kopie sprowadzane zza żelaznej kurtyny, potem już legalne, które pojawiły się na rynku wraz z przemianami ustrojowymi.
I tak na przestrzeni ponad dekady dystrybucją „Bondów” w Polsce zajmowały się następujące firmy:
1) ITI Home Video – przełom lat 80. i 90. Pod szyldem tego wydawcy ukazało się 16 części (od „Doktora No” do „Licencji na zabijanie”).
2) Warner Bros. Poland – lata 1996-1998. Niedługo po polskiej kinowej premierze „GoldenEye” (26.12.1995 r.) wydano 9 części (wszystkie z Moore’em i Daltonem) jako „Złota kolekcja”. Następnie w 1997 roku do sprzedaży trafiły dwa boxy w kartonowych pudełkach zbiorczych (nazwę „Złota kolekcja” zachowano), uzupełnione o filmy z Connerym (6), Lazenbym (1), pierwszy występ Brosnana i kasetę promocyjną o produkcji „Jutro nie umiera nigdy”. Bond nr 18 wyszedł na VHS w 1998 roku (dla wypożyczalni). Ponadto „GoldenEye” i „Jutro nie umiera nigdy” ukazały się w „Klubie Konesera” w wersji oryginalnej z polskimi napisami (niebieskie okładki). Ciekawostka: u Warnera na okładce tytuł „Diamonds Are Forever” (czyli „Diamenty są wieczne”) przetłumaczono na „Brylanty są na zawsze”, a „The Living Daylights” (czyli „W obliczu śmierci”) na „Światło dnia” .
Kaseta promocyjna „Jutro nie umiera nigdy: Odliczanie przed premierą” (dystr. Warner Bros. Poland, 1997)
3) Imperial Entertainment Home Video – lata 2000-2003. Pierwszym „Bondem” wydanym przez zasłużonego (i nieistniejącego już) dystrybutora był „Świat to za mało” (początkowo jako wersja dla wypożyczalni; czytał zmarły niedawno Tomasz Knapik). Następnie ukazał się jeden duży box z 19 częściami („The James Bond 007 Collection”) z wolnym miejscem na kolejny film. „Śmierć nadejdzie jutro” była ostatnią odsłoną, jaka ukazała się na VHS. Niektóre z większych wypożyczalni otrzymały także kasetę promocyjną z dokumentem „Shaken & Stirred: On Ice” o realizacji 20. odcinka (czytany przez lektora; materiał ten dostępny jest też na DVD i BD, ale bez polskich napisów).
Kaseta promocyjna „Śmierć nadejdzie jutro: Kulisy powstawania filmu” (dystr. Imperial, 2003)
Wielkim fanem Bonda był też Tomasz Beksiński, który przetłumaczył linie dialogowe 19 części: od „Doktora No” po „Świat to za mało” (prawdopodobnie tylko kopie dla kin zostały zaopatrzone w jego tłumaczenie). Przekłady autorstwa kultowego dziennikarza muzycznego, po dziś dzień uchodzące za te najlepsze i uznawane za kanoniczne, znalazły się na kasetach trzech opisanych wyżej dystrybutorów:
1) ITI – „Pozdrowienia z Rosji”, „Operacja Piorun”, „W tajnej służbie Jej Królewskiej Mości”, „Tylko dla twoich oczu”, „Ośmiorniczka”, „W obliczu śmierci”, „Licencja na zabijanie”.
2) Warner – od „Doktora No” po „Diamenty są wieczne”, „GoldenEye”, „Jutro nie umiera nigdy”.
3) Imperial – od „Doktora No” po „Jutro nie umiera nigdy”.
Wszystkie teksty Beksińskiego do bondów wydanych na VHS przeczytał Maciej Gudowski.
002. Zbiorcze wydanie DVD w srebrnej puszce
„Bondy” na DVD zaczęły ukazywać się w Polsce od 2000 roku dzięki Imperialowi, który aż do końca swojej działalności (2020 rok) miał podpisany kontrakt z wytwórnią MGM/UA na dystrybuowanie filmów z jej katalogu. Najpierw do sprzedaży trafiły pojedyncze, jednopłytowe wydania o nazwie „Special Edition” 19 części („Doktor No” – „Świat to za mało”). Cena za sztukę amaraya z dyskiem zaopatrzonym wyłącznie w polskie napisy (zabrakło ich w dodatkach) oscylowała w granicy 100 zł (a może i więcej), co było niemałym szokiem dla potencjalnego klienta w tamtych czasach. Kiedy jubileuszowa „Śmierć nadejdzie jutro” miała kinową premierę (22.11.2002 r.), do sprzedaży wprowadzono kolekcjonerski box w metalowej puszce koloru srebrnego z wypukłym logo 007. Zestaw mieścił 19 filmów oraz miał wolne miejsce na ostatnią odsłonę z Brosnanem. Wariant z 20 częściami (płyt było 21) sprezentowano fanom w 2003 roku za zawrotną kwotę 1200 zł! W pudełkach z DVD poskąpiono jednak kolekcjonerskich bookletów, choć kilka tytułów (np. „Pozdrowienia z Rosji”, „Świat to za mało”) miało zawierać według opisu na okładce „Ulotkę dla kolekcjonerów” (8-stronicowych książeczek nie zabrakło w edycjach z UK).
Zbiorcze wydanie w metalowej puszce – w zależności od wersji, 19 lub 20 części (dystr. Imperial, 2002/2003)
003. „Śmierć nadejdzie jutro” – wydania 2DVD
Pożegnalny film z Pierce'em Brosnanem w roli Jamesa Bonda był zarazem pierwszym z serii, który wykorzystywał w pełni możliwości nośnika wynalezionego w 1995 roku. Na początku XXI wieku format DVD zyskiwał coraz większą popularność wśród konsumentów, co ze strony wytwórni zaowocowało coraz to staranniej opracowywanymi wydawnictwami, zarówno pod względem jakości technicznej (obraz, dźwięk), jak i zawartości dysków (pomysłowo zanimowane menu, liczne materiały dodatkowe). Dwupłytowa edycja specjalna „Die Another Day" zaoferowała fanom ponad 3 godziny bonusów (płyta nr 2), do tego jeszcze dwa komentarze audio twórców i ciekawostki wyświetlane na ekranie podczas oglądania (opcja „Trivia Track", płyta nr 1).
Wygląd menu w Special Edition 2DVD (2003, Region 2: Europa), płyty nr 1 i 2; w tle muzyka Davida Arnolda
W Polsce DVD (amaray w kartonowym slipcoverze) ukazało się w sprzedaży 4 czerwca 2003 roku nakładem Imperiala. Niestety bogate dodatki nie zostały spolszczone, a sam film pozbawiono ścieżki DTS (za to nie zapomniano o lektorze; był nim Maciej Gudowski).
Bez wątpienia najbardziej pożądanym na rynku z kolekcjonerskiego punktu widzenia było wydanie japońskie w grubym, trzyskrzydłowym digipacku, którego front został ozdobiony teaserową wersją plakatu (pistolet, tytuł i logo są wypukłe). Angielską ścieżkę dźwiękową przygotowano w DTS-ES 6.1.
Dwupłytowe wydania DVD filmu „Śmierć nadejdzie jutro": polskie (dystr. Imperial, 2003) i japońskie (dystr. MGM, 2003)
004. Zbiorcze wydanie DVD w walizce
6 listopada 2006 roku, tuż przed polską premierą kinową „Casino Royale" (17.11.2006 r.), Imperial wprowadził do sprzedaży najbardziej kompletne wydawnictwo DVD dwudziestu części z lat 1962-2002. Otrzymaliśmy bardzo dużą i ciężką walizkę w kolorze srebrnym, a w niej dwupłytowe wydania o nazwie „Ultimate Edition" (w sumie 40 dysków) w odmienionej i spójnej szacie graficznej. Filmy zyskały nowy transfer obrazu, a starsze produkcje ponadto przestrzenny dźwięk 5.1. Na drugiej płycie każdego z „Bondów” czekały widza godziny materiałów dodatkowych, w tym wiele specjalnie zrealizowanych na potrzeby imponującego boxu. W środku pudełek można było też znaleźć 8-stronicowe booklety w języku angielskim.
Jednakże zestaw przygotowany na nasz rynek posiadał pewne mankamenty. Zabrakło dźwięku w systemie DTS i tekturowych slipcase'ów na amaraye, którymi zostały obdarowane brytyjskie odpowiedniki. Bonusów nie zaopatrzono w polskie napisy (ale w węgierskie już tak). Dostaliśmy w zamian lektora (teksty Magdaleny Balcerek czytali Maciej Gudowski i Jan Czernielewski).
W momencie premiery rodzimy dystrybutor ustalił za walizkę zabójczą dla portfela kwotę 1500-1600 zł. Wysoka cena utrzymywała się przez dwa lata, aż w końcu obniżono ją do (w miarę) akceptowalnego poziomu 500-600 zł.
Zbiorcze wydanie dwupłytowych edycji DVD w walizce (dystr. Imperial, 2006)
005. „Casino Royale” – kolekcjonerskie wydania DVD
Dwupłytowe wydanie DVD „Casino Royale" z kartami do gry (dystr. Imperial, 2007)
Pierwszy występ Daniela Craiga w roli agenta 007 ukazał się w Polsce na DVD 27 marca 2007 roku (Blu-ray trochę później – 20 kwietnia). Dla kolekcjonera łakomym kąskiem było „Eksluzywne 2-dyskowe wydanie specjalne Casino Royale z kartami do gry”, dostępne wyłącznie w sieci Empik w cenie ok. 100 zł. Wewnątrz podłużnego kartonowego pudełka znalazło się miejsce dla wydania DVD (amaray ze slipcase'em z wypukłymi nadrukami na froncie) i dwóch talii kart belgijskiej firmy Cartamundi (jej produktów używali Bond i Le Chiffre podczas pokerowej rozgrywki w tytułowym kasynie w Czarnogórze). Dystrybucja: Imperial; lektor: Maciej Gudowski; brak polskich napisów w dodatkach.
Edycja dwupłytowa rozczarowała wielu fanów znikomą ilością i jakością materiałów bonusowych. W 2008 roku Sony Pictures Home Entertainment naprawiło ten błąd i wypuściło w niektórych krajach 3-dyskowe „Deluxe Edition”. Trzecia płyta została po brzegi wypełniona ciekawymi i merytorycznymi materiałami o realizacji filmu. Zaś samo wydanie to estetyczny, trójskrzydłowy digipack w bardzo trwałym slipcoverze. Przysłowiową wisienką na torcie jest aż 24-stronicowa książeczka, którą wydrukowano na połyskliwym papierze kredowym.
Trzypłytowe wydanie DVD „Casino Royale" (dystr. Sony UK, 2008)
006. Zbiorcze wydanie Blu-ray z okazji 50-lecia serii
W 2012 roku hucznie obchodzono jubileusz wejścia na ekrany „Doktora No” (1962) i trwającego nieprzerwanie przez pięć dekad szpiegowskiego cyklu, a ukoronowaniem tej passy okazał się bijący rekordy frekwencyjne „Skyfall”. Miesiąc przed premierą filmu Sama Mendesa, 29 września, box Blu-ray z 22 odcinkami trafił u nas do sprzedaży (dystr. Imperial). Znaczna część tytułów ukazała się już wcześniej na niebieskim krążku („Casino Royale”, „Quantum of Solace”, połowa „Bondów” z lat 1962-2002 z dźwiękiem DTS-HD High Resolution Audio), ale dla reszty był to debiut (tym razem już z DTS-HD Master Audio w częściach z okresu przed Craigiem: „Żyje się tylko dwa razy”, „W tajnej służbie JKM”, „Diamenty są wieczne”, „Żyj i pozwól umrzeć”, „Szpieg, który mnie kochał”, „Ośmiorniczka”, „Zabójczy widok”, „W obliczu śmierci”, „GoldenEye”, „Jutro nie umiera nigdy”).
Dodatkowe informacje o polskim wydaniu: na płytach z filmami brak tłumaczenia dodatków (zostały przeniesione z dwupłytowych edycji z 2006 roku); bonusowy dysk nr 23 z polskimi napisami; teksty Magdaleny Balcerek czytane przez Macieja Gudowskiego i Jana Czernielewskiego; wolne miejsce na płytę ze „Skyfall”; początkowa cena: 1200 zł.
Rocznicowe wydanie Blu-ray BOND 50 (22 filmy, dystr. Imperial, 2012)
007. Steelbooki Blu-ray
Ta forma wydawania filmów od wielu już lat cieszy się sporym uznaniem wśród dużego grona kolekcjonerskiej braci. Na pewno na szczególną uwagę zasługuje linia o nazwie „The Blofeld Collection”. Składają się nań te części z lat 60. i 70., w których przeciwnikiem Bonda jest Ernst Stavro Blofeld, szef organizacji terrorystycznej SPECTRE [ang. (the) SPecial Executive (for) Counter-intelligence, Terrorism, Revenge (and) Extortion, tłum. WIDMO – Wspólna Inicjatywa Dla Manipulacji (i) Odwetu]: „Pozdrowienia z Rosji”, „Operacja Piorun”, „Żyje się tylko dwa razy”, „W tajnej służbie Jej Królewskiej Mości”, „Diamenty są wieczne”.
Steelbooków doczekały się również cztery „Bondy” z Craigiem, niektóre nawet w kilku wariantach (w zależności od kraju wydania). W Polsce w dniu premiery filmów „Skyfall” i „Spectre” na BD można było bez problemu kupić również ich droższe edycje w opakowaniach wytwarzanych przez duńską firmę Scanavo.
Polskie wydania steelbooków Blu-ray, w tym limitowana seria „The Blofeld Collection"
Zabójczy widok – James Bond promuje formaty LaserDisc i Blu-ray
Filmy o agencie 007 reklamowały już tyle towarów i gadżetów różnych firm, że nie sposób zliczyć ich wszystkich. [To dzięki m.in. lokowaniu produktu (ang. product placement) liczone dziś w setkach milionów dolarów budżety, które zresztą rosną w zastraszającym tempie z odcinka na odcinek, były sprawnie dopinane, by w końcu dobrze naoliwiona machina realizacyjna kierowana przez rodzinę Broccolich mogła rozpocząć prace na planie.] Niejednokrotnie szpiegowi JKM w zdobyciu cennych informacji pomagały najnowsze technologiczne nowinki i urządzenia. A były wśród nich także takie, które służą do oglądania treści video nagranych na płytach.
W „Licencji na zabijanie” (1989) James Bond (Timothy Dalton) korzysta z komputera Felixa Leitera (David Hedison), aby odczytać dane o akcji CIA przeciwko Sanchezowi (Robert Davi). Filmowy pecet sprzężony jest z ogromnym napędem LaserVision ROM (Philips VP 415), będącym odpowiednikiem odtwarzacza LaserDisc. Format LD był szczególnie popularny w USA i Japonii (to jedyny kraj, gdzie na 12-calowych nośnikach optycznych wyszedł „Świat to za mało” – zarazem ostatni tytuł z cyklu rozpowszechniany tym sposobem). Na wielgachnych dyskach „Bondy” ukazywały się od 1982 roku, a trzy odsłony wydał na nich Criterion w 1991 roku („Doktor No”, „Pozdrowienia z Rosji”, „Goldfinger”).
„Licencja na zabijanie” (1989), reż. John Glen
17 lat później w „Casino Royale” 007 używa już odtwarzacza i płyt Blu-ray marki Sony (scena w pomieszczeniu z monitoringiem w hotelu The Ocean Club na Bahamach, w której sprawdza, kto wysłał smsa o treści „ELLIPSIS” do pierwszego zamachowca – parkourowca). Przedni panel w zbliżeniach jest cały rozmazany, nie licząc tacki, którą widać na załączonych screenach. Jednakże, wnioskując po tych ujęciach w planie ogólnym, można założyć, że jest to model Sony BDP-S1. Film Martina Campbella z 2006 roku był pierwszym „Bondem” współprodukowanym i dystrybuowanym przez wytwórnię Columbia Pictures należącą do Sony (japońska firma opracowała format Blu-ray i jako pierwsza wprowadziła do komercyjnej sprzedaży playery BD w 2006 roku).
„Casino Royale” (2006), reż. Martin Campbell
zdjęcie główne: EON Productions / MGM / zdjęcia własne – Filmozercy.com / źródło: YouTube (kanał James Bond on DVD)